Kondensor mikroskopu to element optyczny mikroskopu znajdujący się pomiędzy źródłem światła a obiektywem. Zadaniem kondensora jest zapewnienie równomiernego oświetlenia preparatu.
W prostych mikroskopach edukacyjnych posiadających obiektywy o małych i średnich powiększeniach ( do 40x) kondensor najczęściej składa się z jednej soczewki umieszczonej bezpośrednio w stoliku i nie ma możliwości regulacji jej położenia względem preparatu.
Kondensor w stoliku mikroskopu DO Biolight 500.
W mikroskopach z obiektywami o dużym powiększeniu ( powyżej 40x) kondensor jest układem optyczny, składającym się z 2 soczewek. Taka budowa kondensora została opracowana przez Ernesta Abbego w 1872 roku. Kondensor Abbego umieszczony jest pod stolikiem w uchwycie kondensora, który posiada możliwość zmiany położenia kondensora względem preparatu. Dodatkowo w kondensorze znajduje się przysłona irysowa, która reguluje średnicę strumienia światła padającego na preparat. Przesłona ta nosi nazwę przesłony aperturowej i służy do dopasowywania apertury numerycznej kondensora do aktualnie używanego obiektywu. Regulacja przysłony aperturowej dokonuje się poprzez dźwignię lub pierścień. W kondensorze bardzo często znajduje się uchwyt na filtry barwne. Taka budowa kondensora jest w np. w mikroskopie z serii Genetic Pro.
Niektóre mikroskopy na kondensorze mają wyskalowaną aperturę dla poszczególnych obiektywów np w ProteOne, Evolution100, Nexcope NE610 i Nexcope NE620
W kondensorach mikroskopów Nexcope znajdują się specjalne otwory na wsuwki z ciemnym polem i kontrastem fazowym
W mikroskopach badawczych o dużym polu widzenia ( np. w mikroskopie L-1000 ) znajduje się kondensor Abbego z dodatkową uchylną soczewką czołową. W przypadku korzystania z obiektywów o małych powiększeniach ( 2x,4x) soczewka uchylna jest usuwana z toru optycznego, a przy korzystaniu z obiektywów o powiększeniu powyżej 4x soczewka jest wprowadzana w tor optyczny.
Właściwe ustalenie wysokości kondensora i średnicy otwarcia przesłony aperturowej do używanego obiektywu zdecydowanie wpływa na jakoś obrazu mikroskopowego: na jego kontrast, rozdzielczość i głębię ostrości.
Aby ustawić właściwą wysokość kondensora należy przejść przez poniższa procedurę:
1.pod wybranym obiektywem ustawiamy ostry obraz preparatu.
2. Kładziemy cienki nieprzezroczysty przedmiot np. folię aluminiową, wizytówkę na górnej soczewce oświetlacza (kolektora), tak by zasłaniał mniej więcej połowę obrazu.
3. Zmniejszamy średnicę przysłony aperturowej dźwignią lub pierścieniem regulacji przysłony aperturowej.
4. Obracając pokrętłem ustawiania wysokości kondensora wybieramy taką wysokość,
aby obserwowana przez okular krawędź obiektu na kondensorze (np. folii) była ostra
przy jednoczesnym ostrym obrazie preparatu.
Po ustawieniu prawidłowej wysokość kondensora należy ustawić właściwą średnicę światła
przysłony aperturowej. Aby zaobserwować obraz apertury (ostre brzegi przysłony aperturowej) należy wysunąć okular z tubusu okularowego i popatrzeć bezpośrednio w tubus. Najlepiej wcześniej w tym celu zmniejszyć intensywność oświetlenia. Dla każdego obiektywu należy tak ustawić średnicę irysowej przysłony aperturowej, aby patrząc w tubus okularowy po wyjęciu okularu, stanowiła ona ok.70-80% średnicy pola widzenia.
Jeśli średnica apertury kondensora jest zbyt mała, wtedy zdolność rozdzielcza jest również mała. Przysłonę otwieramy szerzej, gdy potrzebujemy oglądać preparat w niskim kontraście, z mniejszą głębią ostrości i dużą jasnością.
Opisane powyżej szczegóły budowy kondensorów dotyczą kondensorów jasnego pola w mikroskopach w układzie prostym. Na szczególną uwagę zasługują kondensory do technik kontrastowych ( ciemnego pola czy kontrastu fazowego). W przypadku kondensora ciemnego pola w centrum apertury kondensora jest umieszczony okrągły dysk, który blokuje światło ze środka pęku światła wychodzącego z oświetlacza.
W przypadku techniki kontrastu fazowego stosuje się specjalne kondensory tarczowe. Kondensor tarczowy posiada specjalną tarczę na której umieszczone są gniazda dla każdego z obiektywów z pierścieniową przysłoną stosowana w kontraście fazowym. Dodatkowo na tarczy umieszczone jest gniazdo do jasnego pola ( bez przysłon), a często gniazdo do ciemnego pola.
Więcej o technice:
– ciemnego pola na https://blog.mikroskopia.com/techniki-obserwacji-ciemne-pole/
– kontrastu fazowego na https://blog.mikroskopia.com/mikroskop-biologiczny-kontrast-fazowy/