Obserwacje w jasnym polu są podstawową, najbardziej rozpowszechnioną metodą oglądania obrazu pod mikroskopem. Jeśli jednak chcemy zmienić technikę, najczęściej pierwszym wyborem jest obserwacja w ciemnym polu. Na czym ona polega?
Technika ta pozwala na podniesienie kontrastu obserwowanej próbki, zwłaszcza jeśli oglądany obiekt jest przezroczysty i niewybarwiony. Padające z oświetlacza promienie trafiają na specjalny kondensor, z przysłoniętym środkiem. Padające z boków promienie, załamane przez preparat, trafiają do obiektywu i w ten sposób powstaje charakterystyczny obraz jasnego obiektu na czarnym tle.
Technikę ciemnego pola wykorzystuje się przeważnie w mikroskopach biologicznych. Nadaje się doskonale do obserwacji drobnych organizmów wodnych, np. planktonicznych rozwielitek, wrotków itp. Wyglądają wtedy wyjątkowo efektownie. Moduły ciemnego pola można też zastosować w mikroskopach stereoskopowych i metalograficznych.
Poza tradycyjną obserwacją z użyciem kondensora tzw. suchego (stosowanego przy powiększeniach do 400x) używa się specjalnych kondensorów olejowych. Pozwalają one na obserwację obiektów w powiększeniu 1000x, wymagają jednak użycia olejku immersyjnego zarówno na szkiełku podstawowym jak i na górnej soczewce kondensora (pod szkiełkiem podstawowym). Do tego celu wykorzystuje się w komplecie również specjalny obiektyw z przysłoną irysową, pozwalający na uzyskanie obrazu o odpowiedniej jakości.
Obserwacje w ciemnym polu są techniką, w której do okularów lub przy rejestracji kamerą lub aparatem trafia bardzo mało światła. Ze tego względu powinno korzystać się z urządzeń rejestrujących, mających wysoką czułość. W innym wypadku rejestrowany obraz będzie zaszumiony i/lub nagrywany z małą liczbą klatek na sekundę.