Wyobraź sobie następującą sytuację: dostałeś na urodziny wymarzony mikroskop biologiczny. Składasz swój wymarzony sprzęt, czytasz szczegółowo instrukcję obsługi, wiesz już, w jaki sposób posługiwać się sprzętem… i co dalej? Łapiesz dziwny dysonans, bo choć masz w ręku dobry sprzęt, nagle okazuje się, że nie masz przygotowanych żadnych obiektów do obserwacji. Brzmi znajomo?
Na pierwszy ogień z pomocą przychodzą nam zestawy gotowych preparatów mikroskopowych. W niektórych mikroskopach edukacyjnych, np. w Biolight 300, dołączanych jest 5 gotowych preparatów na rozpoczęcie przygody z mikroskopowaniem. Jeżeli otrzymałeś, lub Twoje dziecko otrzymało, zaledwie pięć preparatów do obserwacji, to obserwacje pod mikroskopem skończą się po dwudziestu minutach.
W takich przypadkach możemy zakupić gotowy zestaw preparatów. Jest to bardzo dobre rozwiązanie jeżeli chcemy w komfortowych warunkach nauczyć się mikroskopowania. Gotowe preparaty są najczęściej wybarwionymi skrawkami tkanek, komórek, neuronów itp., dzięki czemu możemy wyraźnie zauważyć wszystkie struktury w jasnym polu.
Najczęściej możesz spotkać tematyczne zbiory preparatów, np. botaniczne, czy zoologiczne. Na start polecamy jednak gotowe zestawy preparatów, po 25, 50 czy 100 sztuk, w których to znajdują się preparaty z całej szeroko pojmowanej biologii: pierwotniaki, części owadów, tkanki ludzkie, przekroje roślin itp. Najkorzystniej jest zakupić sobie do użytku domowego zestaw 50 preparatów – taka ilość starczy na długie godziny obserwacji, a stosunek ilości preparatów do ceny zestawu jest bardzo przystępny.
Po jakimś czasie ostatecznie znudzą Ci się gotowe preparaty i będziesz chciał przygotować coś na własną rękę. Najprościej przygotować preparat do obserwacji w kropli wody. Pisaliśmy o tym tutaj.
Innym prostym obiektem do preparacji są skórki owoców i warzyw. Po pierwsze są one łatwo dostępne, ponieważ większość z nas ma swoim domu jakieś warzywo lub owoc 🙂 Po drugie, skórki są cienkie lecz wytrzymałe, dzięki czemu łatwo zdrapać z takiej skóry resztki miąższu. Polecam do obserwacji skórkę jabłka – obraz pod powiększeniem jest bardzo efektowny.
Skórka jabłka, powiększenie 100x.
Do stworzenia preparatu potrzebujesz do tego szkiełka podstawowego, szkiełka nakrywkowego, skalpela, pęsety, igły i patyczka preparacyjnego, pipety oraz substancji, w której będziemy preparować – najprościej użyć po prostu wody. Natomiast jeżeli chcemy stworzyć preparat trwały, zamiast wody należy użyć substancji utrwalającej. Popularnym rozwiązaniem jest balsam kanadyjski.
Odnośnie narzędzi typu skalpel, pipeta czy pęseta, najlepiej zaopatrzyć się w gotowy zestaw preparacyjny.
Czy masz już wszystkie potrzebne składniki? Zabieramy się do pracy!
Za pomocą skalpela odetnij kawałek skórki od jabłka (lub innej rośliny, którą preparujesz – na zdjęciu mamy skórkę pomidora), a następnie delikatnie zeskrob resztki miąższu z wewnętrznej strony skórki. Istotnym jest, aby fragment wyciętej skórki nie był większy niż wymiary szkiełka nakrywkowego. Najlepiej jeżeli będzie nie większy, niż połowa szkiełka. Bardzo istotnym jest, aby preparat był możliwie jak najbardziej płaski – im większe pozostawimy nierówności, tym większy obszar obrazu będzie widoczny nieostro.
Skórkę wierzchnią częścią do góry umieść na szkiełku podstawowym za pomocą pęsety, a następnie patyczkiem i igłą preparacyjną rozpłaszcz ją.
Teraz przyszedł czas na „spoiwo”: nakrop wody lub balsamu kanadyjskiego za pomocą pipety na wierzch skórki.
Zanurz krawędź szkiełka nakrywkowego w wodzie (pamiętaj, aby nie dotykać powierzchni szkiełka palcami! Trzymaj za krawędzie), a następnie powoli opuszczaj je na skórkę.
Tak ułożone szkiełko nakrywkowe dociśnij igłą lub patyczkiem.
Nadmiar wody wypływający spod szkiełka nakrywkowego zbierz za pomocą skrawka ręcznika papierowego.
Twój preparat jest gotowy!
W analogiczny sposób przygotowujemy większość preparatów mikroskopowych: Wycinamy skalpelem bardzo cienki, możliwie płaski i półprzezroczysty skrawek, badanego przedmiotu. Jeżeli chcemy przeciąć coś grubszego, np. łodygę, zamiast skalpela lepiej użyć mikrotomu do wykonywania przekrojów poprzecznych. Wycięty skrawek kładziemy na szkiełku podstawowym, nanosimy pęsetą wodę lub inną substancję. Zanurzamy krawędź szkiełka nakrywkowego w tej substancji i ostrożnym ruchem nakładamy szkiełko nakrywkowe na preparat. Odsączamy nadmiar wody i już preparat jest gotowy.
Innym sposobem wykonywania preparatów jest ich barwienie. Barwimy między innymi wymazy nabłonka jamy ustnej lub rozmazy krwi. Tego typu barwienia są dość skomplikowanymi procedurami wykonywanymi w laboratoryjnych warunkach. Aby wykonać je samodzielnie w domu, należy zaopatrzyć się w odpowiednie barwniki. Zainteresowanych odsyłamy do literatury, w której opisane jest barwienie metodą Gramma oraz inne metody barwień preparatów mikroskopowych. Barwienie umożliwia obserwacje między innymi bakterii. Rozróżniamy barwienie pozytywne, które polega na wybarwieniu samych bakterii, lub barwienie negatywne, które wybarwia obserwowane tło.
Wybarwiony rozmaz, powiększenie 1000x.
Proste barwienie możemy przeprowadzić samodzielnie w domu, używając na przykład jodyny lub płynu Lugola. Do przeprowadzenia barwienia możemy wykorzystać ciekawe właściwości roślin – mianowicie niektóre rośliny także posiadają swoje „płyny fizjologiczne”, których właściwości możemy obserwować pod mikroskopem. Bardzo prostym przykładem jest żywica czy „sok” z ziemniaka z ziarnami skrobi. Aby móc obserwować ziarna skrobi w jasnym polu, należy je najpierw wybarwić.
Wybarwiony preparat z ziemniaka, powiększenie 100x
Przygotuj kolejny prosty preparat: przekrój ziemniaka na pół, a następnie odciśnij go na szkiełku podstawowym. Pozwól szkiełku wyschnąć. Następnie zanurz na dłuższą chwilę szkiełko w płynie Lugola lub w jodynie. Pomocnym narzędziem w barwieniu jest szklany barwiacz pionowy Hellendahla.
Odsącz nadmiar barwnika kładąc szkiełko na ręczniku papierowym, a następnie pozwól szkiełku wyschnąć. Nałóż na szkiełko podstawowe szkiełko nakrywkowe, i w ten sposób przeprowadzaj obserwacje.
Jak widzisz, przygotowanie podstawowych preparatów to precyzyjna, wymagająca skupienia, lecz dość prosta praca. Możesz z powodzeniem samodzielnie przygotowywać proste preparaty w warunkach domowych lub przygotować zajęcia edukacyjne dla dzieci z wykorzystaniem narzędzi preparacyjnych. Życzymy udanych obserwacji
Preparat z zalążni lilii, powiększenie 40x.