Wysoce prawdopodobnym jest, że z tematem obserwacji mikroorganizmów wodnych w kropli wody spotkałeś się już w szkole podstawowej. Często jednak zakres zajęć zawężał się do wiedzy teoretycznej bądź kilkudziesięciu minut spędzonych na przygotowaniu preparatu i zajrzeniu na jedno szkiełko. Dzisiaj, dzięki powszechnie dostępnym mikroskopom edukacyjnym, świat pierwotniaków możemy obserwować w domowym zaciszu, lub przygotować takie zajęcia w swojej szkole. W tym artykule w prosty sposób przedstawimy, jak przygotować preparat z tak zwanej kropli wody, aby samodzielnie przeprowadzać obserwacje pod mikroskopem biologicznym. Przygotowanie takiego preparatu nie wymaga ostrych narzędzi i jest na tyle proste, że śmiało mogą samodzielnie wykonać go także młodzi adepci mikroskopowania.
Co możemy obserwować w kropli wody?
W większości zbiorników wodnych znajdziemy cały przekrój mikroorganizmów. Ze świata roślin bardzo wdzięcznym obiektem obserwacji są glony zarówno kolonijne jak i pojedyncze komórki.
Kolejną licznie występującą w wodzie grupa organizmów są pierwotniaki. Najpowszechniej spotykanymi pierwotniakami są ameby, pantofelki czy okrzemki. W kropli wody znajdziemy także protisty takie jak euglena czy śluzowiec.
Jednak możemy także liczyć, że spotkamy się z organizmami o bardziej złożonej budowie jak stawonogi i tutaj przedstawicielem będzie rozwielitka czy skorupiaków jak małżoraczek. Woda to także środowisko życia larw wielu owadów.
KROK PIERWSZY – zaopatrz się w sprzęt.
Analogicznie jak w przepisach kulinarnych, tutaj też podajemy listę „składników” potrzebnych do wykonania tego eksperymentu:
1) Mikroskop biologiczny – może być to mikroskop edukacyjny z serii Biolight, np. Biolight 500.
2) Szkiełka podstawowe.
3) Szkiełka nakrywkowe.
4) Pipeta Pastera
5) Słoik lub plastikowy pojemnik na wodę.
6) Klucz do oznaczania organizmów wodnych i tutaj polecamy książkę Pani prof. Anny Stańczykowskiej „ Zwierzęta bezkręgowe naszych wód”, która posiada tablice graficzne bardzo ułatwiające oznaczania. Do oznaczania drobnych roślin wodnych polecamy przygotowany przez Inspekcję Ochrony Środowiska „Klucz do identyfikacji organizmów fitoplanktonowych z rzek i jezior”
KROK DRUGI – przygotuj materiał
Na początek przygody z obserwacjami życia w kropli wody polecamy przygotowanie hodowli sianowej. Hodowla sianowa ułatwi nam zadanie, bo namnoży się w niej bardzo dużo mikroorganizmów i nie będziemy mieli problemu z ich znalezieniem w toni wodnej. Przepis na taką hodowlę jest bardzo prosty: w pojemniku umieszczamy garść trawy i zalewamy ja deszczówką lub wodą z kranu. Pojemnik odstawiamy w ciepłe miejsce i już po 5-7 dniach możemy rozpocząć obserwacje. Generalnie jeżeli hodowla zacznie wydzielać zapach to znak, że została zasiedlona przez mikroorganizmy. Warto hodowlę prowadzić przez dłuższy okres czasu, bo wtedy można zaobserwować sukcesję w pojawiających się organizmach. Jako pierwsze pojawiają się bakterie, które możemy obserwować pod obiektywem 40x jako kuleczki lub pałeczki, po nich pojawiają się orzeski, dla których bakterie są pokarmem. Przy odrobinie szczęścia i cierpliwości możemy tez liczyć na okrzemki. Warto długo prowadzoną hodowle co 7-10 dni odżywić dokładając odrobinę siana czy ugotowanego ryżu.
Kolejnym krokiem w „ wodnych obserwacjach” jest pozyskanie materiału ze zbiorników wodnych. Najwięcej mikroorganizmów znajdziemy wodach stojących sadzawkach czy stawach. Przy pobieraniu wody najlepiej pobierać materiał z brzegu zbiornika porośniętego roślinnością wodną. Wynika to z panujących tam warunków – woda w takich zastoinach jest cieplejsza, a mikroorganizmy mają dostęp do martwej materii organicznej, która jest ich pożywieniem. Zbierając materiał warto zebrać też fragmenty roślin podwodnych, do których bardzo często przytwierdzone są np. stentory (trąbiki) czy stułbie.
Kolejnym interesującym źródłem materiału do obserwacji może być śluzowaty osad na przedmiotach podwodnych. Warto go zeskrobać z kamieni czy płyt betonowych, bo będzie on wspaniałym źródłem okrzemek.
KROK TRZECI – przygotuj preparat
Z przyniesionej próbki wody czy z hodowli sianowej pobieramy kroplę wody z dna pojemnika za pomocą pipety Pastera i umieszczamy ja na szkiełku podstawowym. Przykryj kroplę wody szkiełkiem nakrywkowym w następujący sposób: zanurz krawędź szkiełka nakrywkowego w kropli wody, a następnie trzymając zanurzoną krawędź szkiełka w wodzie, przechyl i połóż szkiełko nakrywkowe na podstawowym. Delikatnie dociśnij szkiełko nakrywkowe igłą preparacyjną – nie rób tego palcami! Nadmiar wody zbierz ręcznikiem papierowym. Preparat jest już gotowy do obserwacji!
KROK CZWARTY – obserwuj pod mikroskopem
Przygotowany preparat umieść na stoliku przedmiotowym szkiełkiem nakrywkowym do góry. Uruchom mikroskop. Umieść w torze optycznym obiektyw 10x i szukaj ostrego obrazu za pomocą pokrętła najpierw makro- (do momentu zobaczenia zarysu obiektu) a potem mikrometrycznego (do uzyskania ostrości). Następnie za pomocą pokręteł mechanizmu przesuwu stolika przesuwaj szkiełkiem pod obiektywem, aż znajdziesz interesujący cię obiekt w obrazie. Jeżeli uzyskane powiększenie jest niewystarczające, zmień obiektyw na 40x i skoryguj ostrość obrazu. Obserwowane pierwotniaki oznacz zgodnie z kluczem.
Alternatywne techniki mikroskopowania – ciemne pole
Powyższy poradnik sprawdzi się znakomicie w pierwszych obserwacjach mikroskopowych, bądź do przygotowania zajęć z uczniami szkół podstawowych. Jednak jak wiadomo, apetyt rośnie w miarę jedzenia, i z czasem widok pierwotniaków nam spowszednieje. Aby urozmaicić nieco pracę z mikroskopem, spróbuj obserwacji w technice ciemnego pola.
Aby uzyskać efekt ciemnego pola potrzebujesz mikroskopu biologicznego z możliwością rozbudowy. W ofercie Delta Optical jest to na przykład model Genetic Pro. Oprócz samego mikroskopu potrzebny będzie także kondensor ciemnego pola suchy, pozwalający na obserwację w ciemnym polu do powiększenia 400x.
Kondensor to układ optyczny znajdujący się tuż pod stolikiem w mikroskopach biologicznych. Służy do równomiernego oświetlenia preparatu. Aby uzyskać efekt ciemnego pola odkręć śrubę mocującą kondensor w uchwycie, następnie wymień standardowy kondensor na kondensor ciemnego pola.
Więcej o technice ciemnego pola w naszym wpisie
Obserwacje pod mikroskopem stereoskopowym
Jeżeli posiadasz mikroskop stereoskopowy zamiast biologicznego, również możesz spróbować obserwacji organizmów wodnych. Oczywiście mikroskop stereoskopowy oferuje mniejsze powiększenie, ale większe organizmy wodne jak rozwielitki czy larwy owadów będą doskonale widoczne. Zamiast przygotowywać preparat na szkiełku mikroskopowym, po prostu nalej wody do szalki Petriego, aby pokryła dno naczynia. Jeżeli twój mikroskop posiada światło przechodzące, obserwuj w tym typie oświetlenia. Do niektórych mikroskopów stereoskopowych pasuje moduł ciemnego pola – dzięki niemu półprzezroczyste mikroorganizmy będą znacznie lepiej widoczne.
Jak widzisz, świat mikroorganizmów wodnych możemy obserwować na różne sposoby. Zachęcamy Cię do przeprowadzania własnych obserwacji i podzielenia się efektami w mediach społecznościowych.